กลุ่มทอผ้าไหมยกทอง “จันทร์โสมา”
บ้านท่าสว่าง หมู่ที่ 1 ตำบลท่าสว่าง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์
“จากพระราชเสาวนีย์และเงินก้อนแรกของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
ที่พระราชทาน จึงเกิดเป็นโรงทอจันทร์โสมา ณ บ้านท่าสว่าง ที่ผลิตผ้ายกทอง รูปแบบราชสำนักไทยโบราณ”
สำหรับการทอผ้าไหมยกทองแต่ละผืนนั้น ต้องใช้ตะกอในการทอถึง 1,416 ตะกอ และใช้คนทอ
ในครั้งเดียวกันถึง 4 คน การมาชมการทอผ้าไหมยกทองที่นี่ จึงเป็นความเพลิดเพลินที่น่าตื่นตาตื่นใจมาก ๆ
ผู้ที่ชื่นชอบงานผ้าไหมไทยชั้นดี คงไม่มีใครไม่รู้จักผ้าไหมยกทองโบราณ ผ้าไหมไทยระดับพรีเมี่ยม ที่มีวิธีการทออันเป็นเอกลักษณ์ ภูมิปัญญาที่ได้รับการสืบทอดต่อกันมานับแต่สมัยโบราณ วัตถุดิบที่เลือกสรรมาล้วนเลอค่า ผ่านการทอที่ประณีต เลื่องลือกันว่าแต่ละวัน ช่างผู้เชี่ยวชาญ ก็ยังคงทอผ้า ได้แค่ความยาว 4 – 5 เซนติเมตร ต่อผืนเท่านั้นที่ใคร ๆ เรียกกันว่า “หมู่บ้านผ้าไหมเอเปค” เพราะทำผ้าทอยกทองลวดลายชั้นสูงแบบราชสำนัก สำหรับตัดเสื้อและทำผ้าคลุมไหล่ให้กับผู้นำและคู่สมรส เมื่อครั้งไทยเป็นเจ้าภาพการประชุมสุดยอดผู้นำเอเปค เมื่อปี พ.ศ.2546 อีกทั้งยังได้รับความไว้วางใจจัดทำผ้าคลุมพระอังสา แด่ราชอาคันตุกะที่เสด็จมาร่วมงานพระราชพิธีมหามงคล เนื่องในโอกาสที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงครองราชสมบัติครบ 60 ปี อีกทั้งยังได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบเครื่องแต่งกายในโครงการ “โขนพระราชทานศาสตร์และศิลป์ของแผ่นดิน” เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าพระบรมราชินีนาถ และล่าสุด คือ การทอผ้าไหมยกทองโบราณลายราชสำนักที่มีความวิจิตรงดงาม สีสันสดใส สำหรับตัดฉลองพระองค์ชุดไหมของพระบรมวงศานุวงศ์ ซึ่งทอจากมือด้วยความภักดี ในพระราชพิธีบรมราชาภิเษกพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 10
กลุ่มทอผ้าไหมยกทอง “จันทร์โสมา”
ความโดดเด่นของผ้าไหมยกทอง “จันทร์โสมา” เกิดจากการเลือกเส้นไหมน้อยที่เล็กและบางเบานำมาผ่านกรรมวิธีฟอก ต้มแล้วย้อมสีธรรมชาติด้วยแม่สีหลักสามสีคือสีแดงจากครั่ง สีเหลืองจากแก่นแกแลและสีครามจากเมล็ดคราม สอดแทรกการยกดอกด้วยไหมทอง
ที่ทำจากเงินแท้มารีดเป็นเส้นเล็กๆปั่นควบกับเส้น ด้าย ใช้ตะกอเส้นพุ่งพิเศษที่ทำให้เกิดลายจำนวนตะกอมากกว่าร้อยตะกอ จนกระทั่งการวางกี่บนพื้นดินธรรมดามีความสูงไม่พอ ต้องขุดดินบริเวณนั้นให้เป็นหลุมลึกไป 2 – 3 เมตร เพื่อรองรับความยาวของตะกอที่ห้อยลงมาจากกี่ให้เป็นระเบียบ ให้คนสามารถอยู่ในหลุมเพื่อสอดตะกอไม้ได้ด้วย เนื่องจากไม้ตะกอมีจำนวนมาก จึงต้องใช้คนทอถึง 4 – 5 คน คือจะมีคนช่วยยกตะกอ 2 – 3 คน คนสอดไม้ 1 คนและคนทออีก 1 คน และความซับซ้อนทางด้านเทคนิคการทอ จะได้ผลงานเพียงวันละ 4 – 5 เซนติเมตรเท่านั้น และเนื่องจากไม้ตะกอมีจำนวนมาก จึงต้องใช้คนทอถึง 4 – 5 คนต่อผืน โดยแบ่งงานกัน คือ จะมีคนช่วยยกตะกอ 2 – 3 คน คนสอดไม้ 1 คน และคนทออีก 1 คน ซึ่งทุกขั้นต้องเป็นไปตามลำดับตะกอที่เก็บลายไว้ ผิดไม่ได้แม้แต่เส้นเดียว ถ้าพลาดคือเสียทั้งผืน ด้วยความซับซ้อนด้านเทคนิคการทอเหล่านี้ ต่อวันจะทอได้แค่ 5 – 7 เซนติเมตรเท่านั้น ต่อผืนที่มีความยาว 2 เมตร ใช้เวลาประมาณ 2 เดือน ราคาขายจึงแพงมาก โดยผืนที่ทอด้วย 700 – 800 ตะกอ ราคาขายเมตรละ 30,000 กว่าบาท และผืนที่ทอด้วยจำนวนพันกว่าตะกอ ราคาอยู่ที่เมตรละ 150,000 – 200,000 บาท
นอกจากนักท่องเที่ยวที่แวะเวียนเข้ามาเยี่ยมชมการทอผ้าไหมด้วยกี่โบราณ จะได้ชมกรรมวิธีการย้อมผ้าด้วยสีธรรมชาติ และวิธีการถักทอลวดลายไทยอันแสนงดงาม ณ กลุ่มทอผ้ายกทองโบราณ “จันทร์โสมา” แล้ว บ้านท่าสว่างยังมีแหล่งจำหน่ายผลิตภัณฑ์ฝีมือชาวบ้านสไตล์ OTOP ที่ตลาดชุมชน ซึ่งนำเสนอสารพันงานทอผ้าไหม ตัดเย็บเป็นเสื้อผ้าและข้าวของเครื่องใช้ที่ทำจากผ้าไหมคุณภาพดีมากมาย นับว่าบ้านท่าสว่าง ตำบลท่าสว่าง เป็นอีกหนึ่งแหล่งท่องเที่ยว ที่นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติไม่ควรพลาดโอกาสในการเช้ามาเยี่ยมชมเลยทีเดียว
ครูศิลป์แห่งแผ่นดิน (อาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย)
ประวัติโดยย่อผลงาน อาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย
อาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย สำเร็จการศึกษาด้านศิลปะประจำชาติจากสถาบัน เทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตเพาะช่าง ซึมซับงานช่างทอผ้าไหมพื้นบ้านมาแต่วัยเด็ก และสนใจศึกษาทำความเข้าใจในกระบวนการผลิตอย่างทะลุปรุโปร่ง นอกจากนี้ยังสนใจศึกษาลวดลายไทยซึ่งได้เรียนรู้จากอาจารย์ในสถาบันการศึกษา และผ่านประสบการณ์จากการคลุกคลีเรียนรู้ ได้รับการถ่ายทอดจากครูช่างโบราณหลายแขนง จึงมีความชำนาญในเทคนิคงานในงานศิลปกรรมไทยด้าน
ต่าง ๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งงานในรูปแบบราชสำนักโบราณ
ในปี พ.ศ. ๒๕๔๑ อาจารย์ได้นำความรู้ด้านจิตรกรรมไทยที่ได้ศึกษา นำมาออกแบบลวดลายชั้นสูงแบบราชสำนักไทย ผสมผสานกับเทคนิคการทอผ้าแบบพื้นเมืองที่ภูมิลำเนา บ้านท่าสว่าง ตำบลท่าสว่าง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์ โดยได้พัฒนาปรับปรุงเทคนิคต่าง ๆ บนพื้นฐานความรู้ความสามารถและภูมิปัญญาดั้งเดิมของบรรพบุรุษ รวบรวมช่างทออาวุโสในหมู่บ้านมาร่วม รื้อฟื้นภูมิปัญญาการทอผ้าแบบทอมือ และการย้อมไหมด้วยสีจากวัสดุธรรมชาติ จนเกิดเป็นเทคนิคการทอผ้าไหมยกทองในแนวทางที่ อ.วีรธรรมคิดค้นขึ้นอย่างเป็นเอกลักษณ์ซึ่งต้องใช้แรงงานช่างทอถึง ๔ คน ต่อ ๑ กี่ แต่สามารถรองรับตะกอลายให้ได้มากกว่าสองพันตะกอ ทำให้สามารถทอผ่าที่มีลวดลายประณีตซับซ้อนได้อย่างไม่จำกัด จึงเป็นที่มาของ “กลุ่มทอผ้าไหมยกทองจันทร์โสมา”
ณ บ้านท่าสว่าง ตำบลท่าสว่าง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์
ผลงานสำคัญ
– ปี พ.ศ. ๒๕๔๖ ออกแบบและจัดสร้างผ้าสำหรับตัดเสื้อผู้นำเขตเศรษฐกิจ เอเชีย – แปซิฟิก (APEC) จำนวน ๒๑ ผืน และผ้าคลุมไหล่สำหรับคู่สมรส
– ปี พ.ศ. ๒๕๔๙ จัดสร้างผ้าคลุมพระอังสาให้กับรัฐบาลเพื่อทูลเกล้าฯ ถวายเป็นที่ของระลึกแด่พระราชอาคันตุกะฝ่ายหญิงเนื่องในพระราชพิธีทรงครองสิริราชสมบัติ ครบ ๖๐ ปี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๙
– ได้รับเชิญเป็นคณะกรรมการ และเป็นผู้ออกแบบจัดสร้างภูษาพัสตราภรณ์ และเครื่องถนิมพิมพาภรณ์ สำหรับแสดงโขนพระราชทานของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ
รางวัลที่เคยได้รับ
- การออกแบบและจัดสร้างเครื่องแต่งกายและเครื่องประดับในการแสดงละครรับพระ
ราชอาคันตุกะสมเด็จพระนางเจ้าอลิซาเบธพระบรมราชินีนาถแห่งประเทศอังกฤษ ณ วัดไชยวัฒนารามจังหวัดพระนครศรีอยุธยา
๒) รางวัลศิลปินอีสานปี ๒๕๔๖ ได้รับจากมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ มหาสารคาม
๓) รางวัลช่างผู้สืบสานหัตถกรรมผ้าไทยปี๒๕๔๗ ได้รับจากกระทรวงอุตสาหกรรม
๔) รางวัลยอดเยี่ยมกลุ่มอนุรักษ์หัตถกรรมงาน OTOP-SMEs-BOI:MADE IN THAILAND ปี ๒๕๔๗ จากกระทรวงอุตสาหกรรม
๕) รางวัลพระธาตุนาดูนทองคำ ปี ๒๕๔๗ จากมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรจน์ มหาสารคาม
๖) รางวัลคนดีศรีเมืองช้าง ปี ๒๕๔๗ จากจังหวัดสุรินทร์
๗) ปริญญาวิทยาศาสตร์มหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จากสภามหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์
๘) บุคคลเกียรติยศผลิตภัณฑ์ชุมชนและท้องถิ่นประจำปี 2550 จากกระทรวงมหาดไทย
๙) ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ จาก มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลอิสาน วิทยาเขตสุรินทร์ ๒๕๕๑
๑๐) รางวัลบุคคลดีเด่นของชาติสาขาเผยแพร่เกียรติภูมิของไทยประจำปีพุทธศักราช ๒๕๕๑
๑๑) ปี พ.ศ. ๒๕๕๔ ครูศิลป์แผ่นดิน จากศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพระหว่างประเทศ (องค์การมหาชน)
หมู่บ้านทอผ้าไหมบ้านท่าสว่าง หมู่ที่ 1 ตำบลท่าสว่าง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์
หมู่บ้านทอผ้าไหมบ้านท่าสว่าง หมู่ที่ 1 ตำบลท่าสว่าง อำเภอเมืองสุรินทร์ จังหวัดสุรินทร์