วัดอภัยดำรงธรรม (วัดถ้ำพวง)
ตําบลปทุมวาปี อําเภอส่องดาว จังหวัดสกลนคร
Wat Aphai Damrongtham (Wat Tham Phuang)
Pathumwapi Subdistrict, Song Dao District, Sakon Nakhon Province
ความเป็นมา
วัดถ้ำพวง ตั้งอยู่ในเขตพื้นที่รอยต่อ ๓ จังหวัด คือ จังหวัดสกลนคร จังหวัดอุดรธานี และจังหวัดกาฬสินธุ์ บนเทือกเขาภูพาน ซึ่งเชื่อมต่อจากจังหวัดสกลนครที่มีนามตามที่ชาวบ้านท้องถิ่นเรียกว่า ภูผาเหล็ก คงมาจากความหมายที่ว่า บริเวณพื้นที่ถ้ำพวงนั้นมีแร่เหล็กเป็นจำนวนมาก ถ้าหากพวกเราเอาแม่เหล็กวางลงพื้นดินจะมีหินเล็ก ๆ ติดขึ้นมาเป็นพวงจะกล่าวย้อนหลังไปประมาณ ๗๐-๘๐ ปีบริเวณพื้นที่ถ้ำพวงที่ชาวบ้านเรียกว่าถ้ำพวงนั้นคงจะอาศัยถ้ำเล็ก ๆ ซึ่งมีลักษณะเหมือนอย่างพวงเกวียนหรือกระทูลเกวียนชาวบ้านเลยพากันเรียกถ้ำพวง เลยเรียกติดปากกันมาจนถึงทุกวันนี้
พื้นที่ถ้ำพวง ตั้งอยู่บนยอดเขาสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ ๒,๐๐๐ ฟุต มีหน้าผาล้อมรอบตระการตา น่าสะพรึง มีทางขึ้นทางเดียวคือ ทางที่ใช้อยู่ในปัจจุบัน พื้นที่ค่อนข้างราบเรียบและสูงขึ้นตามสภาพของภูเขา พูดถึงสมัยก่อนแล้วจะอยู่ห่างจากหมู่บ้านประมาณ ๑๐ กิโลเมตร ซึ่งถือว่าอยู่ห่างไกลหมู่บ้านพอสมควร เพราะผู้คนสมัยนั้นไม่ค่อยมีผู้ใดสัญจรไปถึงได้ง่ายๆ เพราะเป็นป่าดงพงไพรเต็มไปด้วยแมกไม้นานาพรรณ เป็นต้น มีต้นไม้ขนาดใหญ่ เป็นป่าทึบ มีเถาวัลย์ขึ้นหนาแน่นมองแทบไม่เห็นท้องฟ้า จึงเป็นที่อยู่อาศัยของบรรดาสัตว์ทั้งหลาย เช่นช้าง เสือ หมูป่า กวาง เก้ง กระต่าย นกยูง และสัตว์เลื้อยคลาน เป็นต้น ต่อมามีผู้คนหนาแน่นขึ้น พากันตัดไม้ทำลายป่า ความอุดมสมบูรณ์ของป่าก็ลดน้อยถอยลงหมดไป โดยเฉพาะการทำไร่เลื่อนลอย เมื่อเป็นอย่างนี้บรรดาสัตว์ทั้งหลายที่เป็นสัตว์ใหญ่ ๆ และสัตว์เล็กก็พากันหนีไปหาที่ปลอดภัย
ต่อมา ปี พ.ศ. ๒๕๑๔ หลวงพ่อพระอาจารย์ใหญ่ วัน อุตตโม ได้ดำริอยากจะพัฒนาถ้ำพวงให้เป็นศูนย์ร่วมทำบุญของประชาชนให้เป็นพื้อที่ส่องดาวและพื้นที่ใกล้เคียง จึงได้พาญาติโยมใกล้ไกลทำถนนจากวัดอภัยดำรงธรรมขึ้นไปบนถ้ำพวงโดยใช้กำลังคนทั้งหมดอยู่ประมาณ ๓ เดอืน จึงแล้วเสร็จ โดยมีผู้ให้ความช่วยเหลือเป็นอย่างดี ในวันหนึ่งๆ จะมีคนมาช่วยงาน ๑๐๐ คน ๓๐๐ คน ๕๐๐ ๑,๐๐๐ ๓,๐๐๐ ๕,๐๐๐ ก็มี แม้แต่ชาวบ้านอำเภอสว่างแดนดิน อำเภอพังโพน อำเภอวาริชภูมิ ต่างก็มุ่งหน้ามาช่วยกันทำงานเป็นอย่างดี ใช้เวลาทำประมาณ ๓ เดือนก้ถึงถ้ำพวงพอดี ระยะทางในการทำถนนตั้งแต่วัดอภัยดำรงธรรมจนถึงวัดถ้ำพวง คิดเป็นระยะทางประมาณ ๕ กิโลเมตรกว่าๆ หลังจากทำถนนเสร็จเรียบร้อยมีปู้ให้การสนับสนุนอีกท่านหนึ่งคือ นายช่างชัยพร เชนวิรัตนพิชทผู้ช่วยนายช่างโครงการชลประทานน้ำอูนในสมัยนั้น เป็นผู้นำเครื่องจักรกลมาลงลูกรังเพิ่มเติมจนทำให้ถนนอยู่ในชั้นที่สมบูรณ์
ประวัติพระครูอุดมญาณโสภณ (พระอาจารย์หลอ นาถกโร)
เมื่อปี พ.ศ. ๒๕๔๑ พระครูอุดมญาณโสภณ (พระอาจารย์หลอ นาถกโร) เจ้าอาวาสวัดถ้ำอภัยดำรงธรรม ได้นำศรัทธาญาติโยมสร้างสังเวชนียสถานจำลอง ได้แก่ สถานที่ประสูติ สถานที่ตรัสรู้ สถานที่แสดงปฐมเทศนา และสถานที่ปรินิพพาน เพื่อเฉลิมฉลองพระชนมายุ ๙๑ พรรษา สมเด็จพระญาณสังวรสมเด็จพระสังฆราชสกลมหาสังฆปรินายกและเพื่อพัฒนาบริเวณถ้ำพวงให้เป็นเขตพุทธอุทยานอีกด้วย
