ตำบลในเมือง อำเภอเมืองอุบลราชธานี จังหวัดอุบลราชธานี
Wat Mani Wanaram Nai Mueang Subdistrict, Mueang Ubon Ratchathani District, Ubon Ratchathani Province
วัดมณีวนาราม ตั้งอยู่เลขที่ ๑๓๖ ถนนหลวง ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี เดิมชาวเมืองเรียก “วัดป่าแก้วมณีวัน” และ “วัดป้าน้อย” ต่อมาได้เปลี่ยนเป็นวัดมณีวนารามตามยุคสมัย กล่าวกันว่าวัดนี้เป็นวัดเก่าแก่คู่เมืองอุบลฯสร้างในยุคต้นกรุงรัตนโกสินทร์ โดยอุปฮาด (ก่ำ) หรือพระเทพวงศา (ก่ำ)ต่อมาได้รับโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งเป็นเจ้าเมือง “เขมราษฎร์ธานี”
วัดมณีวนาราม นับว่าเป็นวัดที่มีความสำคัญยิ่งของเมืองอุบลฯเพราะเป็นที่พำนักของเจ้าคณะสงฆ์ชั้นปกครองนับแต่ครั้งสมัยรัชกาลที่ ๓ คือ ท่านเจ้าคุณพระอริยวงศาจารย์ญาณวิมลอุบลสังฆปาโมกข์ เจ้าคณะเมืองอุบลราชธานี แม้ปัจจุบันก็เป็นที่พำนักของท่านเจ้าคุณ พระเทพวราจารย์ เจ้าคณะจังหวัดอุบลราชธานี
วัดแห่งมณีวนาราม มีบทบาทสำคัญยิ่งในด้านการศึกษา คือเป็นสำนักเรียนที่สำคัญของเมืองอุบลฯ ในยุคสมัยรัชกาลที่ ๓ ใช้เป็นศูนย์กลางการศึกษาของภาคอีสาน จนเป็นต้นเค้า “อุบลฯเมืองนักปราชญ์” เพราะได้ก่อเกิดปราชญ์ผู้รู้มากมายในภาคอีสานซึ่งสมัยนั้นต่างต้องมาร่ำเรียนจากเมืองอุบลราชธานีแห่งนี้ดังปรากฏตามหลักฐานว่าวัดมณีวนารามมีคัมภีร์ใบลาน อายุเก่าแก่ถึง ๔๐๐ ปี มากมายถึง ๓๐๐ ผูก ภายในใบลานจารด้วยอักษรขอมอักษรธรรม อักษรไทยน้อย และอักษรลานนา
ภายในวัดมีพระพุทธรูปสำคัญคือองค์พระแก้วโกเมน เป็นพระแก้วที่แกะสลักจากอัญมณีธรรมชาติอายุหลายร้อยปี เดิมอยู่ในการปกครองของเจ้านายฝ่ายเมืองอุบลฯ ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๓ บ้านเมืองสงบจากศึกสงคราม ทางคณะผู้ดูแลรักษาพระแก้วโกเมนจึงได้นำมาถวายท่านเจ้าคุณพระอริยวงศาจารย์ฯเจ้าอาวาสวัดมณีวนารามในขณะนั้น ท่านก็ได้ดูแลรักษาและเก็บเป็นความลับตลอดมา ปัจจุบันพระเทพวราจารย์ เจ้าคณะจังหวัดอุบลฯ เจ้าอาวาสรูปปัจจุบัน ได้สร้างหอพระแก้วโกเมนขึ้นเพื่อประดิษฐานพระแก้วโกเมนองค์ศักดิ์สิทธ์ ให้พุทธศาสนิกชนได้มีโอกาสกราบไหว้ขอพรเพื่อเป็นสิริมงคลแก่ชีวิต
